Op school leerde je waarschijnlijk over de Wet van behoud van energie. Energie kan omgezet worden van de ene vorm in de andere vorm maar gaat nooit verloren. Er is ook een Wet van behoud van massa die zegt dat de totale hoeveelheid massa altijd gelijk blijft. Maar de interessantste is de Wet van behoud van ellende: Als het ene probleem wordt opgelost zal daardoor het volgende probleem ontstaan.
Het is geen grap. De ellende van een kleine telefoon is dat je er niet op kunt typen, dus wil je een grotere. Maar een grotere is weer ellendig mee te nemen. De misère van een benzine-auto gaat in de tank en komt uit de uitlaat, maar de narigheid van een elektrische auto is de traag ladende accu die bestaat uit exotische grondstoffen. Je kunt genieten van de voordelen van Google en Whatsapp, of je kunt genieten van je privacy. Maar niet allebei.
Wat lekker smaakt, is ongezond. Economische vooruitgang gaat ten koste van het milieu. Meer automatisering leidt tot meer werklozen. Efficiënter werken leidt tot meer burn-outs. Meer tv-zenders leidt tot minder kwalitatieve programma's. Is er eigenlijk iets dat we kunnen verbeteren zonder het ook te verslechteren?
Ik kan thuis mijn tv-kastje energie laten besparen, maar dan duurt het wel een eeuwigheid voordat hij gestart is. Streamen is handiger dan cd's, maar klinkt minder goed. Cd's klinken beter dan vinyl, maar hebben minder karakter. Draadloze oordopjes raak je eerder kwijt, goedkopere hypotheken leiden tot hogere woningprijzen en we worden ouder maar eindigen wel eenzaam met een chronische ziekte en slangetjes door de neus.
Maar het is niet alleen dat elk voordeel ook z'n nadeel heeft. In de ICT hebben we er ook een handje van om dingen telkens anders te willen. Het is een soort mode. Als het werkt, raakt het uit de mode. De overstap van DOS naar Windows was logisch want het was veel gebruiksvriendelijker, maar het was wel enorm traag en crashte meerdere keren per dag. Toen Windows eenmaal stabiel was raakte het uit de mode en wilde we web-applicaties die weer traag, onveilig en instabiel waren. Toen dat eenmaal werkte wilde we ook dat niet meer maar alleen nog mobiele apps die, zoals we weten, alleen geschikt zijn voor Snapchat en Tik Tok.
Van mainframes in datacenters, naar kleine personal computers en toen weer terug naar datacenters in de cloud. En mijn punt is: het is niet telkens alleen maar beter. Kun je je nog herinneren dat we van videobanden naar Dvd's gingen en je ineens de auteursrechten niet meer vooruit kon spoelen? En dat ze dat opnieuw flikten toen we van 'opnemen' naar 'terugkijken' gingen? 'Het is bij deze zender niet toegestaan om vooruit te spoelen'.
Het is je misschien ook opgevallen dat niemand nog een stereotoren of homecinema thuis heeft. We gingen ooit van één mono speaker naar twee hifi speakers en toen naar wel 7 homecinema speakers in een surround installatie. En nu zijn we weer terug bij een klein bluetooth-speakertje voor de telefoon. Dat is eigenlijk ook wel genoeg. De rest is uit de mode.
Je kunt je voorstellen dat ik mijn bedenkingen heb bij sommige innovaties. Ik vraag bij ons op kantoor nogal regelmatig: 'en welk probleem los je daarmee op?' Het is niet dat ik de vooruitgang niet zie. Het probleem is dat ik de achteruitgang ook zie.
Neem de tablets die ze tegenwoordig in navolging van Tesla op het dashboard van elke nieuwe auto plakken. Ik snap de voordelen maar je gooit het kind met het badwater weg. Mechanische knoppen vind je op de tast. Ze werken zonder vertraging, hoeven niet op te starten en hebben maar één functie dus je hoeft minder te drukken of draaien. Ik ben ooit afgeknapt op een zeer fraaie Citroën C5 omdat het volume van de digitale radio alleen 'uit' of 'net te hard' gezet kon worden. Welk probleem heb je dan opgelost door die draaiknop te vervangen?
Laat me ook nog even klagen over restaurants die je tegenwoordig alleen nog laten bestellen via QR-codes. Ik snap wederom het voordeel voor hun, maar wat was precies het nadeel voor mij van gewoon zeggen wat ik wilde bestellen? Gooi je dan behalve het kind, ook niet de gezelligheid, de sfeer én de beleving met het badwater weg?
Laatste irritatie: veel middelbare scholen zijn volledig overgestapt op laptops in de plaats van boeken. Ik zie het voordeel van een laptop, maar laten we ook niet voorbij gaan aan de bijna 600 jaar dat we de boekdrukkunst hebben geperfectioneerd.
Ja, ik weet het: een volle boekentas is een kwelling om te sjouwen, zeker als eerstejaars, maar is er ooit gedacht aan de Wet van behoud van ellende? Hoeveel getob gaan ze krijgen met afleiding door social media, lege accu's, cyberpesten, slechte WiFi, blazende ventilatoren, muisarmpjes, spiegelende schermen en computervirussen? Hoewel het ongetwijfeld goed is voor de digitale vaardigheden van kinderen is dat de enige vaardigheid die je ze juist niet meer hoeft te leren.
De vraag die we misschien wat vaker moeten stellen is niet zozeer: 'Welk probleem los je daarmee op?', want dat is wel duidelijk. Veel lastiger zijn de vragen 'Welk voordeel raak je daarmee kwijt?' en 'Welk nieuw probleem ga je daarmee creëren?'. Dat ga ik voortaan vragen. In het begin zijn we blij met de oplossing van ons oude probleem en pas na een tijdje beginnen we oude voordelen te missen en ons zorgen te maken over nieuwe problemen. Zo blijven we bezig en dat is zonde van onze energie, ook al weten we dat die niet verloren gaat.
Commentaires