Colossus (de computer, niet ik)
Zes jaar geleden, op vrijdag 8 juli 2011, om exact één minuut voor half zes in de avond, streepte ik de grootste wens op mijn bucket list door. Ik aanschouwde de 135e lancering van een Space Shuttle en het was ditmaal de Atlantis die zijn 37 miljoen pk sterke motor ontstak. Met zijn pompen zou hij een zwembad in 28 seconden leeg kunnen slurpen en nog voordat hij vrij was van de toren had hij al een snelheid van ruim 100 km/u bereikt. Slechts acht minuten later vloog hij met negen keer de snelheid van een kogel. De lancering van een Space Shuttle is een oorverdovend imponerend schouwspel en pronkte om die reden al jaren bovenaan mijn verlanglijstje. En nu kon ik hem doorstrepen. Niet omdat ik erbij was, maar omdat het de allerlaatste was en ik de kans had laten lopen. Uiteraard. Gelukkig was mijn tweede wens een stukje bescheidener. Ik wilde naar Bletchley Park, waarschijnlijk de meest geheime plek uit de Tweede Wereldoorlog. Een soort Silicon Valley waar tijdens de oorlog 12.000 mensen werkten om de Duitse Enigma te kraken en waar Alan Turing de principes van een computer bedacht. De codekrakers speelden een essentiële rol bij operatie D-Day en President Eisenhower eerde ze omdat ze, volgens hem, de oorlog met twee jaar hebben verkort en zo duizenden levens hebben gered. Het is de geboorteplaats van Colossus, ‘s wereld eerste digitale computer. Wanneer je de wortels van je smartphone terug traceert eindig je niet in Silicon Valley en niet eens in Amerika, maar in een oude vervallen schuur in Bletchley, een uurtje per trein ten Noorden van Londen.
De barakken op Bletchley Park
Het was een mooie zonnige dag in eind mei toen ik er was, maar ver van de frontlinie waren deze duizenden mannen en vrouwen zich er destijds wel degelijk van bewust dat het koortsachtig kat-en-muisspel met de Duitsers een spel op leven en dood was. De geallieerden moesten weten waar de Duitse U-boten zich bevonden om de konvooien schepen vanuit de Verenigde Staten te beschermen. Tijdens de voorbereidingen van D-Day moesten ze zeker weten dat Hitler de misleidingen, over de plek van de invasie, geloofde.
Maar de Enigma ontcijferen was zoeken naar een speld in een hooiberg van 158 miljoen miljoen miljoen mogelijkheden. Het lukte alleen met uitzonderlijk vernuft, slordigheden van de Duitsers en de speciaal hiervoor uitgevonden computers. Het is voor deze helden des te tragischer dat het hele park tot aan het einde van de jaren ‘70 van de vorige eeuw classified was en officieel nooit had bestaan. Churchill had bevolen dat alles vernietigd moest worden en niemand erover mocht praten, bang dat de Russen erachter kwamen waartoe ze in staat waren.
Bijna veertig jaar later vernamen nabestaanden pas wat voor een belangrijke rol hun vader of moeder in de oorlog had gespeeld. Velen hadden zich aan de belofte gehouden en hun geheimen meegedragen naar hun graf. Alan Turing, tegenwoordig beschouwd als uitvinder van de computer had toen al, zonder enige erkenning voor zijn werk, zelfmoord gepleegd. Hij was veroordeeld voor homoseksualiteit en "potentieel chantabel" bevonden, waardoor hij zijn werk niet meer mocht doen.
Alan Turing
Het is aannemelijk dat Groot-Brittannië door de geheimhouding de kans om het episch centrum van de digitale-revolutie te worden heeft verspeeld aan de Amerikanen. Hoe geheim het was blijkt wel uit onderstaande getuigenis van Graham, die als kind naast het park woonde (bron):
Yes we lived just round the corner and people said it was to do with the Diplomatic Wireless Service … whatever that was. I must have worked in the canteen in the summer of 1967 or 68. It was outside the perimeter fence and they came out for lunch. I did a lot of clearing tables and so I chatted to everyone, but no one ever discussed anything about what went on inside.
It was really top secret. No one in the canteen ever told me what they did and I never spoke to anyone who knew what went on there. I was amazed when I visited it with my brother a few years ago.
The old house was owned by some old geeser before the war who had some sort of issue with my great grandfather. Whenever his name was mentioned ( the secondary modern school was named aftter him) thing went quiet. However, my parents were really close friends with his chauffeur’s daughter.
This was another world.
In 2013 is Turing door Koningin Elizabeth gerehabiliteerd en een jaar later was er een heuse reünie op Bletchley Park. Het verhaal is ondertussen meerdere malen verfilmd (onlangs nog in The Imitation Game) en net op tijd voor het definitief verval intrad is het park gerestaureerd en geopend als museum. En dus boekte ik een ticket naar Londen en een rondleiding door wat inmiddels het National Museum of Computing heet.
In de ontvangstruimte hangen eerbetonen van hedendaagse high-tech iconen zoals Google, McAfee en Hewlett Packard en in één van de originele gebouwen staat de grote trots: een werkende replica van de Colossus. Herbouwd door vrijwilligers op basis van zeldzame (en illegaal) bewaarde foto’s, bouwtekeningen en herinneringen van oud-werknemers.
Een gepensioneerde vrijwilliger leidde ons door barakken vol kamergrote computers waar hier en daar mannen, oud genoeg om de oorlog nog te hebben meegemaakt, sleutelden aan antieke machines.
"Hoe groot is de harddisk?" kon nog letterlijk bedoeld worden
Ik voelde me als een bejaarde in Lourdes. Ik zag mainframes die een klein land zich vroeger niet eens kon veroorloven maar ook de eerste Palm Pilot, Commodore 64 en Apple computers. Ik was verbijsterd door Harwell, volgens het Guinness Book of Records de oudste, nog werkende en originele, digitale computer ter wereld. De gids liet ons op een knop drukken waarna die machine drie seconden ratelde om één instructie uit te voeren. Een moderne pc doet er bijna 500 miljard in die tijd maar door zijn gewicht van twee en een halve ton en honderden klikkende relais en knipperende lampjes leek dit toch een knappere prestatie.
De de oudste, nog werkende en originele, digitale computer ter wereld
Het idee van een mechanische rekenmachine was natuurlijk al ouder. Charles Babbage, geboren in 1791, ontwierp de zogenaamde Difference Engines maar kon ze niet bouwen. Pas aan het begin van deze eeuw, 153 jaar nadat hij ontworpen is, werd de Difference Engine II daadwerkelijk gebouwd en bleek, met kleine aanpassingen, echt te werken. De prachtige machine wordt tentoongesteld in het Science Museum in Londen. Je kunt elk tandwiel zien maar ik heb geen idee hoe het werkt. Ik vroeg een voorbijganger onderstaande foto te maken en hij beaamde, “Isn't it a beauty?” (de machine, niet ik)
Difference Engine II
Te midden van de bezoekers bevonden zich ook veel groepen schoolkinderen. Ze werden rondgeleid langs de uitvindingen van vorige generaties maar ik kreeg de indruk dat het niet ging om de Colossus of Difference Engine. Het was alsof ze de kinderen wilde laten zien: “Kijk eens wat je kunt presteren met slechts potlood, papier en een houten bureautje met een peertje erboven. Kijk eens goed naar de werkplekken van deze codekrakers en bedenk dan tot wat voor verbluffende prestaties ze in staat waren”.
Alan Turing's werkplek
Laat het een troost zijn voor mijn bucket list want wat dat betreft maakt het niet uit of je naar de Colossus staat te kijken of naar de lancering van de allerlaatste Space Shuttle. Je vraagt je in beide gevallen af: hoe kregen ze het gemaakt.